Osoby niepełnosprawne są narażone na wiele sytuacji stresowych związanych z własną niepełnosprawnością i jej konsekwencjami. Pogorszenie stanu zdrowia, utrata pracy, obniżenie pozycji społecznej i rodzinnej, trudności w realizacji celów życiowych i pełnionych ról, samotność, niesamodzielność oraz brak pozytywnych relacji społecznych to sytuacje będące przyczyną stresu, który dezorganizuje nasze działania i wpędza w cały szereg negatywnych stanów emocjonalnych. Jak zatem radzić sobie ze stresem związanym z niepełnosprawnością? Czy istnieje jedno zadowalające wszystkich rozwiązanie, czy może jest ich wiele i dla każdego inne? Czy mają one charakter trwały, czy też każdy jest skazany na ciągłe zmaganie się z własnymi demonami?
Strategie radzenia sobie ze stresem związanym z własną niepełnosprawnością są niezwykle ważne, gdyż stres jest przyczyną wielu negatywnych zmian psychologicznych, które obejmują poczucie napięcia, rozdrażnienie, nerwowość, agresywność, zmęczenie, poczucie osamotnienia, apatię, przygnębienie, brak koncentracji, utrudnienie myślenia, nadmierną wrażliwość na krytykę czy też obniżenie poziomu energii i ograniczenie ekspresji. Co więcej przewlekły stres osłabia układ odpornościowy, wyzwala lub zaostrza objawy wielu chorób, zniechęca do wszelkiej aktywności oraz wpływa na nasze zachowanie względem innych – może być źródłem konfliktów, powodować zaburzenia w funkcjonowaniu rodzin, mniejszych grup, a nawet całych społeczności.
Radzenie sobie ze stresem towarzyszącym niepełnosprawności polega na działaniach, które mają na celu obniżenie napięcia emocjonalnego wywołanego przez czynniki stresowe, albo rozwiązanie problemu, który jest przyczyną stresu. Pierwsza strategia, polegająca na opanowywaniu emocji, koncentruje się na nabyciu umiejętności radzenia sobie z reakcjami emocjonalnymi tak, aby nie wymknęły się spod kontroli i nie złamały odporności psychicznej osoby niepełnosprawnej. Strategia ta jest dość skuteczna, jednak jej słabość polega na tym, że ogranicza się do walki ze skutkami wynikającymi z danego problemu, a nie z samym problemem; z chwilą powstania nowego, silniejszego pobudzenia emocjonalnego, może okazać się niewystarczająca. Z kolei strategia zorientowana na rozwiązanie problemu jest bardziej konstruktywna, gdyż skupia się na zlikwidowaniu problemu, czyli na usunięciu źródła stresu i w efekcie przyczynia się do trwałego ograniczenia napięć emocjonalnych.
Wydaje się, że podczas rozwiązywania problemu najistotniejsze jest jego poznawcze przepracowanie. Stąd też powinniśmy jak najwięcej czasu spędzić na rozmowach z bliskimi i specjalistami o stanie naszego zdrowia i o naszej sytuacji społeczno-zawodowej, powinniśmy często rozmyślać o przyszłości i o tym, co powinniśmy zrobić, aby zmienić nasze położenie na bardziej korzystne. Ponadto, skupieni na swoich przyszłych losach, a nie na przeszłości, musimy za wszelką cenę wyeliminować z naszego myślenia wewnętrzny monolog, koncentrujący się na jednej, powtarzanej w kółko i pogrążającej nas opowieści o własnej krzywdzie, bezużyteczności i wszechograniającej beznadziei.
Człowiek jest swego rodzaju projektem i nie będąc nigdy kimś do końca zdefiniowanym i ostatecznym, póki żyje, może budować samego siebie wciąż od nowa. Rozumiejąc zatem, że każda sytuacja, nawet najgorsza, dzięki odpowiedniemu wysiłkowi może ulec zmianie na lepsze, że zawsze stoi przed nami otworem przestrzeń naszego życia gotowa do zagospodarowania, warto mieć na uwadze kilka wskazówek dotyczących tego, jak uporać się ze stresowymi sytuacjami. Przede wszystkim należy zdefiniować swoje najbliższe cele i nauczyć się radzić sobie z problemami za pomocą metody małych kroków, a więc niewielkich zadań, które ostatecznie doprowadzą do rozwiązania dużych problemów. Nie należy izolować się emocjonalnie, lecz szukać ludzi, którzy nas zrozumieją i prosić ich o pomoc. Powinniśmy również dowiedzieć się jak najwięcej o przysługującym osobom niepełnosprawnym systemie wsparcia i dbać o swoje zdrowie. Oprócz tego należy myśleć pozytywnie, rozwijać swoje zainteresowania i talenty oraz rozglądać się wokół siebie, gdyż zawsze obok nas może pojawić się ktoś, kto potrzebuje naszej pomocy i dzięki komu nasze życie stanie się bardziej radosne i pełne.
W walce ze stresem warto też poświęcić się różnego rodzaju twórczości oraz pracy, która stanie się źródłem dochodu, przez co sprawi, iż osoby niepełnosprawne będą mogły aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Tworząc jakąś rzecz, dzieło, pisząc coś, przenosząc część swojego życia w obraz, rzeźbę, wiersz lub opowiadanie sprawiamy, że ta część się uzewnętrznia, wyzbywa ładunku emocjonalnego. Każda forma wyznania daje upust gromadzącym się w nas napięciom, jest swego rodzaju wentylem bezpieczeństwa i ma skutek terapeutyczny, gdyż oczyszcza z udręk i pozwala zyskać dystans do tego, co nas trapi.
Oprócz twórczości i pracy do najbardziej popularnych strategii radzenia sobie ze stresem można również zaliczyć techniki relaksacyjne (zen i joga, medytacja transcendentalna, trening autogenny itd.), lekturę książek i muzykę. Lektura odpowiednio dobranych książek powoduje zmiany w postrzeganiu wielu rzeczy, zjawisk i sytuacji. Książki stanowią podstawę do rozważań, ułatwiają otwarte dyskutowanie o problemach, pozwalają z innej perspektywy spojrzeć na własne ograniczenia, dodają otuchy i – odwracając uwagę od czynników wywołujących stres – uspokajają i odprężają. Z kolei muzyka przynosi ze sobą tak wielki ładunek emocji, że wręcz porywa nas i sprawia, iż sami stajemy się wzniosłym uczuciem. Wiodąc nas ku centrum nas samych, ku największym głębinom naszej psychiki, jest rzeczywistością, w której doznajemy pełni, czystego zachwytu i odrywamy się od czasu i przestrzeni, a następnie zapominamy o świecie i problemach.
Wobec wielu strategii radzenia sobie ze stresem związanym z własną niepełnosprawnością pamiętać trzeba o jednym: bez względu na to, które strategie wybierzemy, nigdy nie możemy pozwolić na to, abyśmy bezrefleksyjnie ignorowali swój stan, pomniejszali jego znaczenie, odwracali uwagę od problemu i bez reszty oddawali się chwilom zapomnienia czy trwałej ucieczce w różnego rodzaju iluzje. Każda strategia walki ze stresem, nawet ta polegająca na chwilowym odsunięciu problemów, jest dobra, ale tylko wtedy, kiedy łączy się z trzeźwym spojrzeniem na swoją sytuację i świadomością, że tak naprawdę nie ma żadnej zadawalającej ucieczki przed rzeczywistością. Ostatecznie zawsze trzeba spojrzeć jej prosto w oczy, zmierzyć się z nią i zadecydować, jakie życie jest dla nas lepsze – życie oparte na samooszukiwaniu się, ciągłym wpadaniu w wygodne iluzje, lecz przy końcu pełne bólu i rozgoryczenia czy też życie wymagające trudu, ciągłego przełamywania własnych słabości i stresu ciężką pracą, jednak zwieńczone zadowoleniem i satysfakcją.
Każdy musi sam wybrać odpowiadającą mu strategię radzenia sobie ze stresem związanym z niepełnosprawnością. Może być to jedna strategia lub wiele stosowanych naprzemiennie. Oczywiście żadna z nich nie daje stuprocentowej gwarancji pokonania stresu, poprawy własnej sytuacji i wyeliminowania wszelkich trudności, które spotkają nas jeszcze na naszej drodze. Mimo to warto z nich skorzystać, gdyż na falach życia zawsze lepiej być sternikiem niż okrętem.
Bibliografia:
http://www.praca.ffm.pl/index.php?mod=1&p=2&srw=1&text=/2007/10/181007mk
http://www.praca.ffm.pl/index.php?mod=1&p=2&srw=1&text=/2007/10/111007kk
http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/135-zdrowie-i-choroba/1498-moje-cialo-sie-zmienilo-kim-teraz-jestem-czlowiek-w-sytuacji-utraty-sprawnosci-edyta-oruba.html
http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=119
Autor: Sławomir Piechaczek
Trener pracy osób z niepełnosprawnością w Opolskim Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
Poprzedni
Generator