Skip to main content

Przeszkody natury subiektywnej w podejmowaniu zatrudnienia przez osoby niepełnosprawne

Przeszkody natury subiektywnej w podejmowaniu zatrudnienia przez osoby niepełnosprawne
news
Niepełnosprawność jest stanem, który zakłóca lub uniemożliwia realizację celów życiowych, pełnionych ról, może prowadzić do rozpadu i dysfunkcjonalności rodziny, pozbawia cenionych wartości, zmusza do nowych zachowań, zmian w sobie i w środowisku, przede wszystkim zaś utrudnia bądź uniemożliwia podjęcie pracy zawodowej. Bez pracy człowiek musi zmagać się z gorszymi warunkami życia, z samotnością, niską samooceną, brakiem samorealizacji, samodzielności, niezależności, z poczuciem braku jakości i sensu życia, godności, przydatności społecznej, a także jest pozbawiony pozytywnego obrazu samego siebie i pozytywnych relacji społecznych. Z kolei praca usprawnia pod względem fizycznym i psychicznym, wzbudza poczucie sprawstwa, bycia ważnym i potrzebnym, zapobiega wykluczeniu i marginalizacji, wpływa na rozwój, uspołecznienie, doskonalenie osobowości oraz nadaje naszemu życiu kierunek i celowość. 
Chociaż zatrudnienie jest tak istotną częścią ludzkiego życia, niepełnosprawni wciąż są w trudnej sytuacji na rynku pracy – z jednej strony spotykają ich stereotypy pracodawców, z drugiej ograniczenia fizyczne, brak przygotowania zawodowego i ich własna bierność. Mimo to obecnie chce się ich włączyć w życie społeczne i zawodowe i rehabilitować tak, by nie tylko oni pasowali do społeczeństwa, ale by również ono pasowało do nich – zamiast dzielić, chce się łączyć te dwa światy, aby mogły z siebie nawzajem korzystać. Co więcej, niepełnosprawność nie jest już traktowana jako rezultat choroby czy uszkodzenia, lecz barier, które osoba niepełnosprawna napotyka w środowisku – fizycznych, społecznych, ekonomicznych, zawodowych. Poprawiając te środowiska, poprawia się sytuację niepełnosprawnego, skupia się na pożądanym stanie, a nie na uszkodzeniach, słabościach i ograniczeniach. Niepełnosprawność jest więc stanem traumatycznym, jednakże stanem, który można sukcesywnie ograniczać, a nawet całkowicie wyeliminować. W tym sensie ostatecznym celem rehabilitacji jest osiągnięcie najwyższego możliwego poziomu samodzielności i niezależności oraz pełna integracja osoby niepełnosprawnej ze społeczeństwem.
Pełna samodzielność i integracja niepełnosprawnych nie są jednak możliwe bez podjęcia pracy zawodowej. Wszyscy mają konstytucyjne prawo do pracy i – co ważniejsze w przypadku niepełnosprawnych – żadna praca nie wymaga pełnej sprawności. Każda osoba zachowuje pewne sprawności i funkcje, które umożliwiają pracę i tym samym złagodzenie niepełnosprawności. O znalezieniu pracy nie decyduje wyłącznie pełna sprawność, ale również poziom wykształcenia, inteligencji, kwalifikacji, motywacja do nauki, pracy, miejsce zamieszkania, sytuacja rodzinna, materialna i odpowiednie świadczenie usług socjalnych. Jedne prace wymagają sprawności fizycznych, inne umysłowych, a jeszcze inne specjalnych zdolności i określonych cech osobistych. Co więcej, mimo iż w orzeczeniu występują zapisy dotyczące pracy zawodowej, to są one jedynie pewnymi sugestiami i nie można się do nich ograniczać, trzeba raczej zwracać uwagę na potencjał i możliwości osoby, które mogą stać się podstawą działań aktywizacyjnych. 
Mając do wyboru różne możliwości, drogi zawodowe oraz stojąc wobec wielu szans na podnoszenie kompetencji i kwalifikacji zawodowych niepełnosprawni oczywiście natrafiają na pewne przeszkody w poszukiwaniu pracy. Często mają kłopoty z zatrudnieniem ze względu na wiek, nie posiadają wymaganego wykształcenia, kwalifikacji i uprawnień, na podjęcie pracy nie pozwalają im ograniczenia zdrowotne związane z niepełnosprawnością a także wygląd zewnętrzny. Ponadto źródłem ich niepowodzeń są sami pracodawcy, którzy – kierując się stereotypami – myślą, że osoba niepełnosprawna będzie więcej chorowała, częściej będzie ulegała wypadkom, jej praca będzie mniej wydajna, trzeba będzie poświęcać jej więcej uwagi, starania o etat i urządzenie dla niej stanowiska będą kosztowne, a zakład pracy spotkają większe kontrole. Jednak ze wszystkich przeszkód największymi w znalezieniu pracy są te natury subiektywnej, a więc czynniki, które powodują, że mimo obiektywnych możliwości, mimo braku znaczących wad fizjologicznych oraz mimo właściwego ukształtowania psychiki, dany człowiek przejawia defekty w swoim działaniu, gdyż źle widzi własne możliwości i ograniczenia i nie jest w stanie lub nie chce oszacować swojej rzeczywistej wartości na rynku pracy.  
Bariery wewnętrzne zwykle wiążą się z silnymi emocjami, które utrudniają rzeczowe spojrzenie na własną sytuację oraz blokują, a nawet uniemożliwiają podejmowanie właściwych działań. Źródłem tych emocji i związanych z nimi oporów jest brak wiary we własne umiejętności i poprawę obecnej sytuacji życiowej, zaniżona samoocena i deprecjacja swojej osoby, poczucie winy wobec bliskich, którzy się poświęcają, żal kierowany do Boga, lekarzy i rodziców oraz brak akceptacji dla własnych ograniczeń, własnej niepełnosprawności i możliwości życia z nią. Obciążenie siebie tak negatywnym bagażem emocjonalnym powoduje, iż niepełnosprawni często stają się coraz bardziej zależni od bliskich, umacniają w sobie postawy egocentryczne i roszczeniowe, stają się przesadnie ulegli lub dyrektywni i obniżeniu ulegają ich umiejętności interpersonalne. To z kolei prowadzi do kumulowania wielu negatywnych doświadczeń życiowych i – w konsekwencji – do szybkiego zniechęcania się, nadmiernego skupiania na niepowodzeniach i traktowania ich jako osobistej porażki, a nie lekcji, ostatecznie zaś do całkowitej utraty nadziei na lepsze życie, do rezygnacji i załamania. 
Stan ten – mniej lub bardziej poważny – skutkuje tym, że osoby niepełnosprawne zamykają się w swoich małych światach i zaczynają traktować swoją sytuację jako nieznośne brzemię, z którym jednak można „jakoś” żyć. I tak oto jeszcze zanim zdecydują się aplikować do pracy na otwartym rynku pracy, już stawiają się w pozycji osoby gorszej w porównaniu z pełnosprawnymi kandydatami. Sami często do końca nie zdają sobie sprawy z tego, jakie są ich możliwości i w związku z tym nie potrafią przedstawić się pracodawcy jako osoby, dzięki którym może on uzyskać różnego rodzaju korzyści, w tym finansowe. Z kolei nieznajomość siebie, swoich zdolności i predyspozycji, nieumiejętność zaprezentowania własnej wartości zyskuje odzwierciedlenie w negatywnych opiniach osób pełnosprawnych, co dodatkowo hamuje przedsięwzięcia niepełnosprawnych, nawet jako całej grupy społecznej. Stąd też osoby niepełnosprawne często wybierają Zakłady Pracy Chronionej czy Spółdzielnie Socjalne, gdyż z orzeczeniem o niepełnosprawności mogą łatwiej znaleźć tam pracę, czują się bezpieczni i rozumiani. Niestety jest to kolejny przypadek zamykania się w określonym środowisku (tzw. gettach niepełnosprawnych) i ograniczanie w dużym stopniu swojego rozwoju zawodowego i osobowościowego.
O ile jednak na bariery zewnętrzne mamy ograniczony wpływ, nad wewnętrznymi – przy odpowiednim poziomie motywacji swojej i bliskich – jesteśmy w stanie pracować. W pokonywaniu ich najistotniejszy jest rzeczywisty obraz samego siebie, przeanalizowanie swoich mocnych i słabych stron, uświadomienie możliwości i ograniczeń oraz źródeł doświadczanych trudności. Najważniejszym zadaniem staje się tutaj pozyskanie informacji z otoczenia, umiejętność ich odczytywania, analizy, kontrolowania poglądów i działań oraz wprowadzania w nie poprawek, a tym samym reorganizacja osobowości, dostosowanie planów i aspiracji do niepełnosprawności jako jednej z wielu cech, przewartościowanie swojego życia. Tylko stały wzrost samowiedzy – wiedzy o sobie jako osobie niepełnosprawnej – jest szansą na przełamanie barier wewnętrznych, prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie, wyjście ku innym, siłę, miłość i szczęście. Równocześnie jednak trzeba mieć świadomość mogących pojawić się trudności oraz zdawać sobie sprawę z tego, że wybór określonej drogi postępowania może przynieść duże zmiany w życiu osoby niepełnosprawnej i jej najbliższych. 
Bibliografia:
Aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnością, red. D. Tomczyszyn, W. Romanowicz, Biała Podlaska 2012.
I. Bieńkowska, Aktywizacja społeczno-zawodowa osób niepełnosprawnych w Polsce i w wybranych krajach europejskich w świetle rozporządzeń unijnych, Kraków 2012.
Z. Kawczyńska-Butrym, Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej, Katowice 1998.
Niepełnosprawność: wybrane problemy psychologiczne i ortopedyczne, red. W. Zeidler, Gdańsk 2007.
Poradnictwo zawodowe w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, red. E. Wojtasiak, M. Wolan-Nowakowska, Warszawa 2012.
http://horyzonty.stargard.pl/bariery-na-drodze-rozwoju-osob-niepelnosprawnych/
http://mikroekonomia.net/system/publication_files/92/original/19.pdf?1314879895
https://www.ocwip.pl/informacje/aktualnosci/zobacz/Od-samotnosci-po-sens-zycia-czyli-o-wykluczeniu-spolecznym-osob-z-niepelnosprawnoscia/  
http://www.praca.ffm.pl/index.php?mod=1&p=2&srw=1&text=/2008/02/140208kp
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU0408
http://www.ur.edu.pl/pliki/Zeszyt7/09_Paszkowicz_Garbat.pdf
Autor: Sławomir Piechaczek, trener pracy osób z niepełnosprawnością w Opolskim Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych