Pojęcie „wsparcie społecznego” zostało wprowadzone przez S. Kawula, który stwierdził, że ma ono dwojakie znaczenie i traktowane jest jako „pomoc dostępna jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, a których bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć”, a także „jako rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jedną lub dwie strony w sytuacji problemowej, w której dochodzi do wymiany informacji emocjonalnej lub instrumentalnej. Wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się”. Ten rodzaj i sposób pomocy ma służyć mobilizacji sił, potencjałów i zasobów po to, by móc radzić sobie ze swoimi problemami.
Aby wymiana była skuteczna musi istnieć spójność między faktycznymi potrzebami biorcy a rodzajem udzielanego wsparcia. Taka interakcja ma na celu zbliżenie się do rozwiązania problemu jednego lub obu uczestników. Istnieją cztery układy interakcji między wspomagającym a wspomaganym. Pierwszy układ to człowiek–człowiek, do którego zalicza się relacje rodzinne, rówieśnicze, sąsiedzkie itp. Relacje te określa się mianem „Ja”–„Ty”. Drugi układ to człowiek–grupa, czyli rodzina, stowarzyszenie społeczne i polityczne, środowisko lokalne i sąsiedzkie, itp. Człowiek–instytucja to trzeci układ interakcji międzyludzkich, do których zalicza się między innymi instytucje pomocy, porady prawne, medyczne, socjalne. Ostatni układ człowiek–szersze układy obejmuje reakcje w wymiarze środowiska okolicznego, gminy, miasta, dzielnicy itp.
Na zdrowie człowieka wpływają nie tylko czynniki biologiczne, ale również społeczne i psychologiczne. Kompatybilność tych czynników, zachowanie ich prawidłowego poziomu składa się na prawidłowy obraz zdrowia.
Wsparcie wpływa łagodząco na stres, a także ma duże znaczenie przy rozwiązywaniu problemów.
W trakcie terapii i leczenia pojawiają się znaczne braki w opiece i pielęgnacji samego siebie, co stanowi istotny czynnik wywołujący potrzebę wsparcia. Wsparcie dostarczane osobie wspieranej powinno być adekwatne do jej potrzeb i oczekiwań. Stwierdzono, że wsparcie emocjonalne jest bardziej pożądane w początkowym etapie choroby. Drugi rodzaj wsparcia najbardziej oczekiwanego w sytuacji choroby, to wsparcie instrumentalne, w którym bierze się pod uwagę sytuację rodzinną, materialną, mieszkaniową i socjalną osoby chorej. Czynniki te mają wpływ na zakres udzielanego wsparcia.
Wsparcie jest efektywne wtedy, kiedy nie stanowi tylko pomocy doraźnej, ale pobudza wspomaganego do samopomocy, wpływając na pojawienie się trwałych zmian w życiu osoby wspieranej. Rodzaj i zakres udzielanego wsparcia są uwarunkowane rodzajem choroby i wielkością ograniczeń nią spowodowanych.
Poprawa samopoczucia i radzenia sobie z trudnościami życiowymi następują przy udziale i pomocy innych ludzi. Wsparcie osoby z niepełnosprawnością w adaptacji życiowej sprzyja redukcji stresu, powoduje wzmocnienie odporności, umożliwia zwiększenie wiary we własne możliwości i efektywne ich wykorzystywanie w codziennym życiu.
Różne rodzaje wsparcia udzielane osobom niepełnosprawnym służą doborowi takich form pomocy, aby „poprzez wykorzystanie istniejących i zachowanych sprawności wskazać optymalną możliwość samodzielnego, aktywnego i twórczego życia”. Wsparcie to obejmuje między innymi udzielanie rad, poradnictwo prawne, medyczne, dzięki którym zarówno osoba dotknięta niepełnosprawnością, jak i rodzina takiej osoby uzyskują ważne informacje na temat możliwości i sposobów leczenia oraz grup samopomocowych.
Ważną formą wspierania osoby niepełnosprawnej jest udzielanie jej pomocy materialnej takiej jak środki finansowe, dary, leki, sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny itp., ale również pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności – prace domowe itp.
Wspieranie rozwoju osoby niepełnosprawnej to istotna część ogólnego programu pomocy. Jest to wsparcie bezpośrednio nastawione na rozwój osoby niepełnosprawnej poprzez np. wyrównanie szans w dostępie do edukacji.
Utrata sprawności wiąże się z bólem, cierpieniem, trudnościami dnia codziennego, doświadczaniem barier, jakie stawia własna fizyczność. W konsekwencji jednostka doświadcza silnych przeżyć emocjonalnych. W tym przypadku ważne jest dostarczenie wsparcia emocjonalnego, którego zadaniem jest niwelowanie silnych emocji, podtrzymywanie na duchu w momencie zwątpienia, kryzysu emocjonalnego, a także udzielanie informacji werbalnych i niewerbalnych mających na celu odbudowanie i podniesienie samooceny czy samoakceptację. Ten rodzaj wsparcia daje dużo więcej korzyści w porównaniu do różnych terapii medycznych czy psychologicznych. Wsparcie może również kompensować pewne dysfunkcje organizmu poprzez pobudzenie do działania mechanizmów fizjologicznych i adaptacyjnych.
Wsparcie społeczne osoby niepełnosprawnej może być udzielane poprzez systemy wsparcia. Jednym z systemów wsparcia jest rodzina, która stanowi bardzo ważny element funkcjonowania jednostki. Dzięki rodzinie osoba niepełnosprawna ma poczucie opieki, troski, miłości. Wsparcia mogą udzielać również grupy samopomocowe i wolontariusze. Do grup samopomocy należą osoby z reguły powiązane ze sobą tymi samymi problemami, a ich celem jest wzajemna pomoc, udzielanie sobie wsparcia, przedstawianie własnych doświadczeń, odnajdywanie najbliższych źródeł pomocy. Grupy samopomocowe działają niezwykle efektywnie. Podobne wsparcie daje wolontariat. Pomoc świadczona w jego ramach określana jest jako „bezpłatna, dobrowolna, ochotnicza i świadoma praca stała lub okazjonalna na rzecz innych ludzi”.
Do zbioru systemu wsparcia zalicza się system opieki społecznej, której przedstawicielami są pracownicy socjalni odpowiedzialni za wspomaganie radą w sprawach związanych z życiem społecznym. Zadaniem systemu pomocy społecznej jest również zapewnienie dostępu do rehabilitacji, pomoc finansowa, opieka socjalna, prawna, urzędów itp. Instytucje pomocy społecznej świadczą też pomoc osobom niepełnosprawnym. Taka forma pomocy świadczona z ramienia opieki społecznej ma za zadanie udzielić osobie niepełnosprawnej takiego wsparcia, aby mogła sama stawić czoła własnym problemom.
Formalną siecią wsparcia społecznego jest Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych. Fundusz ten działa w myśl zasady równości szans osób niepełnosprawnych i promuje ich zatrudnianie. Dzięki wspierającemu działaniu Funduszu środki finansowe zostają przekazane na tworzenie nowych miejsc pracy dla osób z ograniczoną sprawnością, dostosowanie miejsc i warunków pracy do potrzeb takich osób, pomoc w uzyskaniu wsparcia finansowego na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, przekwalifikowanie, szkolenia, organizowanie warsztatów terapii zajęciowej, rehabilitację leczniczą i społeczną. PFRON realizuje również szereg programów celowych, które umożliwiają rehabilitację zawodową i społeczną.
Dostarczanie wsparcia stanowi niezwykle istotny element składający się na pomoc w uzyskaniu i powrocie do równowagi życiowej. Wsparcie ma ogromne znaczenie w zmaganiu się z codziennym stresem wynikającym z przeżytych urazów, z trudnościami zawodowymi, chorobami psychicznymi czy somatycznymi. Według Salomona wsparcie społeczne odgrywa dużo ważniejszą rolę i daje dużo więcej korzyści niż terapia medyczna. Jest to skuteczna forma pomocy wówczas, gdy jej treść, a także zakres są adekwatne do danego problemu i potrzeb jednostki. Zakres wsparcia musi również uwzględniać całościową psychospołeczną sytuację osoby wspieranej.
Aby wymiana była skuteczna musi istnieć spójność między faktycznymi potrzebami biorcy a rodzajem udzielanego wsparcia. Taka interakcja ma na celu zbliżenie się do rozwiązania problemu jednego lub obu uczestników. Istnieją cztery układy interakcji między wspomagającym a wspomaganym. Pierwszy układ to człowiek–człowiek, do którego zalicza się relacje rodzinne, rówieśnicze, sąsiedzkie itp. Relacje te określa się mianem „Ja”–„Ty”. Drugi układ to człowiek–grupa, czyli rodzina, stowarzyszenie społeczne i polityczne, środowisko lokalne i sąsiedzkie, itp. Człowiek–instytucja to trzeci układ interakcji międzyludzkich, do których zalicza się między innymi instytucje pomocy, porady prawne, medyczne, socjalne. Ostatni układ człowiek–szersze układy obejmuje reakcje w wymiarze środowiska okolicznego, gminy, miasta, dzielnicy itp.
Na zdrowie człowieka wpływają nie tylko czynniki biologiczne, ale również społeczne i psychologiczne. Kompatybilność tych czynników, zachowanie ich prawidłowego poziomu składa się na prawidłowy obraz zdrowia.
Wsparcie wpływa łagodząco na stres, a także ma duże znaczenie przy rozwiązywaniu problemów.
W trakcie terapii i leczenia pojawiają się znaczne braki w opiece i pielęgnacji samego siebie, co stanowi istotny czynnik wywołujący potrzebę wsparcia. Wsparcie dostarczane osobie wspieranej powinno być adekwatne do jej potrzeb i oczekiwań. Stwierdzono, że wsparcie emocjonalne jest bardziej pożądane w początkowym etapie choroby. Drugi rodzaj wsparcia najbardziej oczekiwanego w sytuacji choroby, to wsparcie instrumentalne, w którym bierze się pod uwagę sytuację rodzinną, materialną, mieszkaniową i socjalną osoby chorej. Czynniki te mają wpływ na zakres udzielanego wsparcia.
Wsparcie jest efektywne wtedy, kiedy nie stanowi tylko pomocy doraźnej, ale pobudza wspomaganego do samopomocy, wpływając na pojawienie się trwałych zmian w życiu osoby wspieranej. Rodzaj i zakres udzielanego wsparcia są uwarunkowane rodzajem choroby i wielkością ograniczeń nią spowodowanych.
Poprawa samopoczucia i radzenia sobie z trudnościami życiowymi następują przy udziale i pomocy innych ludzi. Wsparcie osoby z niepełnosprawnością w adaptacji życiowej sprzyja redukcji stresu, powoduje wzmocnienie odporności, umożliwia zwiększenie wiary we własne możliwości i efektywne ich wykorzystywanie w codziennym życiu.
Różne rodzaje wsparcia udzielane osobom niepełnosprawnym służą doborowi takich form pomocy, aby „poprzez wykorzystanie istniejących i zachowanych sprawności wskazać optymalną możliwość samodzielnego, aktywnego i twórczego życia”. Wsparcie to obejmuje między innymi udzielanie rad, poradnictwo prawne, medyczne, dzięki którym zarówno osoba dotknięta niepełnosprawnością, jak i rodzina takiej osoby uzyskują ważne informacje na temat możliwości i sposobów leczenia oraz grup samopomocowych.
Ważną formą wspierania osoby niepełnosprawnej jest udzielanie jej pomocy materialnej takiej jak środki finansowe, dary, leki, sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny itp., ale również pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności – prace domowe itp.
Wspieranie rozwoju osoby niepełnosprawnej to istotna część ogólnego programu pomocy. Jest to wsparcie bezpośrednio nastawione na rozwój osoby niepełnosprawnej poprzez np. wyrównanie szans w dostępie do edukacji.
Utrata sprawności wiąże się z bólem, cierpieniem, trudnościami dnia codziennego, doświadczaniem barier, jakie stawia własna fizyczność. W konsekwencji jednostka doświadcza silnych przeżyć emocjonalnych. W tym przypadku ważne jest dostarczenie wsparcia emocjonalnego, którego zadaniem jest niwelowanie silnych emocji, podtrzymywanie na duchu w momencie zwątpienia, kryzysu emocjonalnego, a także udzielanie informacji werbalnych i niewerbalnych mających na celu odbudowanie i podniesienie samooceny czy samoakceptację. Ten rodzaj wsparcia daje dużo więcej korzyści w porównaniu do różnych terapii medycznych czy psychologicznych. Wsparcie może również kompensować pewne dysfunkcje organizmu poprzez pobudzenie do działania mechanizmów fizjologicznych i adaptacyjnych.
Wsparcie społeczne osoby niepełnosprawnej może być udzielane poprzez systemy wsparcia. Jednym z systemów wsparcia jest rodzina, która stanowi bardzo ważny element funkcjonowania jednostki. Dzięki rodzinie osoba niepełnosprawna ma poczucie opieki, troski, miłości. Wsparcia mogą udzielać również grupy samopomocowe i wolontariusze. Do grup samopomocy należą osoby z reguły powiązane ze sobą tymi samymi problemami, a ich celem jest wzajemna pomoc, udzielanie sobie wsparcia, przedstawianie własnych doświadczeń, odnajdywanie najbliższych źródeł pomocy. Grupy samopomocowe działają niezwykle efektywnie. Podobne wsparcie daje wolontariat. Pomoc świadczona w jego ramach określana jest jako „bezpłatna, dobrowolna, ochotnicza i świadoma praca stała lub okazjonalna na rzecz innych ludzi”.
Do zbioru systemu wsparcia zalicza się system opieki społecznej, której przedstawicielami są pracownicy socjalni odpowiedzialni za wspomaganie radą w sprawach związanych z życiem społecznym. Zadaniem systemu pomocy społecznej jest również zapewnienie dostępu do rehabilitacji, pomoc finansowa, opieka socjalna, prawna, urzędów itp. Instytucje pomocy społecznej świadczą też pomoc osobom niepełnosprawnym. Taka forma pomocy świadczona z ramienia opieki społecznej ma za zadanie udzielić osobie niepełnosprawnej takiego wsparcia, aby mogła sama stawić czoła własnym problemom.
Formalną siecią wsparcia społecznego jest Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych. Fundusz ten działa w myśl zasady równości szans osób niepełnosprawnych i promuje ich zatrudnianie. Dzięki wspierającemu działaniu Funduszu środki finansowe zostają przekazane na tworzenie nowych miejsc pracy dla osób z ograniczoną sprawnością, dostosowanie miejsc i warunków pracy do potrzeb takich osób, pomoc w uzyskaniu wsparcia finansowego na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, przekwalifikowanie, szkolenia, organizowanie warsztatów terapii zajęciowej, rehabilitację leczniczą i społeczną. PFRON realizuje również szereg programów celowych, które umożliwiają rehabilitację zawodową i społeczną.
Dostarczanie wsparcia stanowi niezwykle istotny element składający się na pomoc w uzyskaniu i powrocie do równowagi życiowej. Wsparcie ma ogromne znaczenie w zmaganiu się z codziennym stresem wynikającym z przeżytych urazów, z trudnościami zawodowymi, chorobami psychicznymi czy somatycznymi. Według Salomona wsparcie społeczne odgrywa dużo ważniejszą rolę i daje dużo więcej korzyści niż terapia medyczna. Jest to skuteczna forma pomocy wówczas, gdy jej treść, a także zakres są adekwatne do danego problemu i potrzeb jednostki. Zakres wsparcia musi również uwzględniać całościową psychospołeczną sytuację osoby wspieranej.
Literatura:
S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania – aktualności – perspektywy, Toruń 2006.
L. Marszałek, Systemy wsparcia społecznego w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Seminare 26, 2009.
M. Plopa, Psychologia rodziny. Teoria i badania, Elbląg 2004.
H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia społecznego, wybrane koncepcje teoretyczne, Warszawa 2004.
M. Skrzypek, M. Wiadomska-Czekajska, Znaczenie wsparcia społecznego, 2004.
B. Szluz, Wsparcie społeczne rodziny osoby niepełnosprawnej, „Roczniki Teologiczne” 2010, t. LIV.