Poczucie kontroli a aktywizacja społeczna i zawodowa osób z niepełnosprawnością

Poczucie kontroli jest zmienną osobowościową. Oznacza to, że każdy człowiek bez względu na płeć, wiek i stopień sprawności nosi w sobie trwałe przekonanie co do sprawstwa i swoich możliwości. Owo przekonanie formuje się w toku naszego rozwoju na skutek oddziaływania środowiska społecznego. Nasze poczynania często spotykają się z aprobatą lub dezaprobatą społeczną. W zależności od tego czy postrzegamy te społeczne wzmocnienia jako losowe, czy jako zależne od naszego działania, kształtuje się w nas poczucie kontroli. Człowiek, który uważa, że ma wpływ na swoje życie poprzez kroki i decyzje, które podejmuje jest osobą wewnątrzsterowną. Natomiast osoba wierząca, że wydarzenia są zależne jedynie od reakcji i działań innych ludzi, od otoczenia i zewnętrznych czynników, jest człowiekiem zewnątrzsterownym. Innymi słowy internalista to ktoś sądzący, że przeszłe wydarzenia, obecne i przyszłe sytuacje są spowodowane jego wystarczającymi lub niewystarczającymi staraniami, umiejętnościami i zdolnościami. Taka osoba bierze odpowiedzialność za swoje życie i pracę. Natomiast eksternalista nie ma zaufania do swoich możliwości i nie angażuje się w kreowanie życia, ponieważ uważa, że nie ma możliwości kontrolowania swojej rzeczywistości, woli zdać się na los lub innych ludzi.
Zapewne niejednemu czytelnikowi nasuwa się teraz pytanie: jaki to ma wpływ na moje funkcjonowanie? Zaryzykuję opinię, że ogromny. Z tych dwóch charakterystyk od razu wyłania się odpowiedź, kto jest kowalem swojego losu. Tylko osoba przekonana, że może wpływać na swoją sytuację będzie wystarczająco zmotywowana, aby zmieniać społeczne i zawodowe położenie. Osoba wewnątrzsterowna ma dużo większe szanse, aby podjąć zatrudnienie, pokonać bariery emocjonalne, zlokalizować i nazwać po imieniu swoje trudności i obawy oraz konstruktywnie regulować kontakty z rodziną i najbliższym otoczeniem społecznym.

Jaki związek ma niepełnosprawność z poczuciem kontroli? Istnieje pewna współzależność. Osoby niepełnosprawne otrzymują bardzo dużo negatywnych wzmocnień ze strony otoczenia. Niepełnosprawność jest swego rodzaju piętnem a orzeczenie o niepełnosprawności etykietą. Człowiek otrzymujący ze środowiska jednoznaczne sygnały, że jest niepotrzebny, gorszy, nie nadaje się do pracy i jest ciężarem dla rodziny może zbudować w sobie przekonanie, że cokolwiek by zrobił to i tak nic się w jego życiu nie zmieni, więc po co w ogóle się starać. Taki schemat myślenia i utrwalony sposób spostrzegania siebie może utrudnić pracę trenera z beneficjentem. Co więcej może również blokować lub znacząco opóźniać proces aktywizacji społecznej i zawodowej a także ingerować w samoocenę i poczucie wartości osoby niepełnosprawnej. Dlatego warto podjąć wysiłek i zastanowić się, z jakim systemem przekonań idziemy przez życie. Czy mamy w sobie siłę? Czy podejmujemy wyzwania? Czy decydujemy o sobie, czy raczej czekamy aż ktoś za nas podejmie decyzje?

Literatura:
R. Ł. Drwal, Poczucie kontroli jako wymiar osobowości – podstawy teoretyczne, techniki badawcze i wyniki badań, seria III, t. 3., Warszawa 1978.
W. Sania, Poczucie jakości życia a satysfakcja z małżeństwa i lokalizacja kontroli u małżonków ze średnim i długim stażem związku, praca magisterska, Uniwersytet Opolski, 2014.